.jpg)
หลายครั้งที่ Smart to Know นำเสนอบทความเกี่ยวกับ Family Business และพูดถึง “ธรรมนูญครอบครัว” อยู่บ่อยครั้ง เพราะถือเป็นหัวใจสำคัญในการดำรงอยู่ของธุรกิจครอบครัว แต่ก็มีคำถามจำนวนมากเช่นกันว่า...แล้วเราจะเขียนธรรมนูญครอบครัวกันอย่างไร? บทความนี้จะช่วยตอบคำถาม
ก่อนอื่น เรามาทบทวนความรู้เดิมของธุรกิจครอบครัวกันก่อน โดยธุรกิจครอบครัวมักมีแนวคิดและการดำเนินงานที่แตกต่างจากบริษัททั่วไป ซึ่งมีลักษณะเด่นดังนี้
• ด้านการลงทุนและการเติบโต
o ไม่ชอบเสี่ยง → มักระมัดระวังกว่า บริษัททั่วไป
o เติบโตช้าแต่มั่นคง → ไม่เน้นขยายตัวอย่างรวดเร็ว
o ใช้เงินทุนน้อย → เน้นการบริหารอย่างประหยัด
• ด้านกลยุทธ์และการบริหาร
o มอง inward (ภายใน) → ให้ความสำคัญกับคนในครอบครัวและพนักงาน มากกว่าการแข่งขัน
o ไม่เน้นตลาดโลก → มักทำธุรกิจในประเทศหรือตลาดเฉพาะ
o คิดระยะยาว → มุ่งสร้างมรดกให้รุ่นลูกรุ่นหลาน
• ด้านวัฒนธรรมองค์กร
o รักษาความสามัคคีในครอบครัว → ไม่อยากให้ธุรกิจทำลายความสัมพันธ์
o ดูแลพนักงานดี→ มักมีพนักงานที่ทำงานยาวนาน
o เน้นความจงร้กภ้กดี→ ทั้งภายในครอบครัวและต่อธุรกิจ
• ด้านการบริหารงาน
o ส่งต่อความเป็นผู้นำรุ่นสู่รุ่น → มักให้ลูกหลานสืบทอด
o บอร์ดบริษัทมีอิทธิพลสูง → โดยเฉพาะเวลานำกลยุทธ์ไปปฏิบัติ
เรามักได้ยินว่า ธุรกิจครอบครัวนั้น “รุ่นหนึ่งสร้าง รุ่นสองรักษา รุ่นสามทำลาย” ซึ่งหากเราเป็นหนึ่งในธุรกิจครอบครัว ก็คงไม่สบายใจนัก เพราะเชื่อว่าทุกคนคงอยากให้ธุรกิจของตนอยู่ได้ยาว ๆ อย่างไรก็ตาม เคยมีผลการศึกษาพบว่า ธุรกิจครอบครัวจะสามารถอยู่รอดในรุ่นที่ 2 ได้เพียง 30% เมื่อส่งผ่านไปสู่รุ่นที่ 3 การอยู่รอดจะลดลงอยู่ที่ 12% และเมื่อไปสู่รุ่นที่ 4 การอยู่รอดจะเหลือเพียง 3% เท่านั้น สิ่งเหล่านี้สะท้อนว่า หากไม่ได้เตรียมพร้อมวางแผนส่งต่อธุรกิจครอบครัวแล้ว อัตราการอยู่รอดจะลดลงไปเรื่อย ๆ รวมไปถึงบทบาทหน้าที่และความสนใจของสมาชิกในครอบครัว ก็จะถอยห่างออกไปตามกาลเวลาด้วย ซึ่งก็มาจากหลากหลายปัญหา โดยเฉพาะความไม่เข้าใจกันของสมาชิกในครอบครัว ดังนั้น หากต้องการสืบทอดให้ธุรกิจครอบครัวมีความยั่งยืน จึงจำเป็นต้องมี “ธรรมนูญครอบครัว” ไว้เป็นคู่มือในการดำเนินธุรกิจ
ธรรมนูญครอบครัว คือ ข้อตกลงที่เกี่ยวข้องกับการกำกับดูแล และกรอบการตัดสินใจร่วมกันของครอบครัว โดยครอบคลุมประเด็นต่าง ๆ ดังนี้:
• เจตนารมณ์ / ค่านิยมของครอบครัว
• การจัดการความขัดแย้ง
• การแบ่งบทบาทความรับผิดชอบ
• การกำหนดขอบเขตระหว่าง ครอบครัว-ความเป็นเจ้าของ-ธุรกิจ
• ช่องทางการสื่อสารและกลไกตัดสินใจ
ทั้งนี้ ต้องเข้าใจว่า ธรรมนูญครอบครัวไม่มีผลผูกพันทางกฎหมายโดยตรง เป็นเพียงข้อตกลงร่วมกันที่ครอบครัวใช้เป็นแนวทางในการจัดการกับเรื่องต่าง ๆ ดังนั้น การเขียนธรรมนูญครอบครัวจึงควรสอดคล้องกับเอกสารกฎหมายอื่นๆ เช่น สัญญาผู้ถือหุ้น พินัยกรรม ข้อบังคับบริษัท เป็นต้น
ธรรมนูญครอบครัว อาจมีหลายรูปแบบ เช่น ธรรมนูญครอบครัวแห่งผู้ก่อตั้ง (Monument to the Founder) ธรรมนูญครอบครัวเน้นครอบครัว (Family First Constitution) ธรรมนูญครอบครัวเชิงระบบ (Expert Structure) แต่ธรรมนูญครอบครัวที่ดีควรเป็น “ธรรมนูญแห่งความสมดุล” (Wise Constitution) ซึ่งจะมี 3 องค์ประกอบหลัก ได้แก่ 1) ความมุ่งมั่น (Will) มุ่งเป้าหมายชัดเจน 2) ความรัก (Love) สร้างความสัมพันธ์ที่ดีในครอบครัว และ 3) ความรอบรู้ (Intelligence) ใช้ระบบบริหารงานอย่างมีประสิทธิภาพ โดยธรรมนูญแห่งความสมดุลนี้ จะช่วยป้องกันข้อเสียของธรรมนูญในแบบอื่น อาทิ หลีกเลี่ยงการเน้นอำนาจผู้ก่อตั้งมากเกินไป (แบบ Monument to the Founder) ไม่ตกหลุมพรางความสัมพันธ์จนละเลยธุรกิจ (แบบ Family First) ไม่ยึดติดระบบจนขาดความยืดหยุ่น (แบบ Expert Structure)
สำคัญที่สุดก็คือ การที่สมาชิกครอบครัวเห็นความสำคัญและมีความมุ่งมั่นร่วมกัน ถือเป็นจุดเริ่มต้นที่แข็งแกร่งที่สุด ที่จะนำไปสู่การสร้างธรรมนูญครอบครัวที่ได้รับการยอมรับ และนำไปปฏิบัติได้อย่างมีประสิทธิภาพ หากสมาชิกในครอบครัวไม่เห็นด้วย หรือไม่เข้าใจถึงประโยชน์ของธรรมนูญ กระบวนการสร้างจะยากลำบากและอาจไม่ได้รับการยอมรับในที่สุด
กลับไปที่คำถามตอนต้นบทความว่า “เราจะเขียนธรรมนูญครอบครัวกันอย่างไร?” ถ้าในมุมผู้เขียนแล้ว คำตอบนี้ไม่ได้มีสูตรสำเร็จตายตัว เพราะแต่ละครอบครัวต่างก็มีบริบทที่แตกต่างกัน แต่หากจะพูดถึงกรอบคร่าว ๆ ของการเขียนธรรมนูญครอบครัวนั้น อาจลองใช้คำถามเหล่านี้เป็นสารตั้งต้นก็ได้ ซึ่งหลัก ๆ แล้วควรมีองค์ประกอบใน 5 ประเด็นนี้ ได้แก่
• วัตถุประสงค์ ค่านิยม และเจตนารมณ์
• ข้อกำหนดด้านครอบครัว
• ข้อกำหนดด้านธุรกิจและการสืบทอด
• ข้อกำหนดด้านความเป็นเจ้าของ
• ข้อกำหนดด้านกรรมการครอบครัว
การร่างธรรมนูญครอบครัว อาจทำเบื้องต้นภายในครอบครัวด้วยกันเอง โดยหาคำตอบที่ชัดเจนจากคำถามเหล่านี้ร่วมกัน ได้แก่
คำถามเกี่ยวกับวัตถุประสงค์ ค่านิยม และเจตนารมณ์
• การจัดทำธรรมนูญครอบครัวครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์หลักเพื่ออะไร
• อะไรคือคุณค่าหลักที่เราทุกคนในครอบครัวยึดมั่นร่วมกัน และใช้เป็นรากฐานในการดำรงอยู่ของครอบครัวและธุรกิจ
• อะไรคือเป้าหมายสูงสุดหรือความมุ่งมั่นร่วมกันของครอบครัวเรา ที่มีต่อธุรกิจนี้ ทั้งในปัจจุบันและอนาคต
คำถามเกี่ยวกับข้อกำหนดด้านครอบครัว
• ท่านคิดว่าใครบ้างที่ควรได้รับสิทธิ์และต้องปฏิบัติตามธรรมนูญฉบับนี้
• ท่านคิดว่าสมาชิกครอบครัวของเราควรมีหน้าที่อะไรบ้าง
• ท่านคิดว่า ”กฎเหล็กของบ้าน” เราควรมีอะไรบ้าง
• หากมีความขัดแย้งระหว่างสมาชิกครอบครัว ท่านคิดว่าใครควรจะเป็นผู้ไกล่เกลี่ย
• ท่านคิดว่าครอบครัวควรจะดูแลสมาชิกในเรื่องใดบ้าง
คำถามเกี่ยวกับข้อกำหนดด้านธุรกิจและการสืบทอด
• ท่านคิดว่าอะไรที่ทำให้เราทำงานร่วมกันได้อย่างมืออาชีพ
• ท่านคิดว่าควรมีหลักการอะไรในการเปิดธุรกิจใหม่ของสมาชิกครอบครัว
• ท่านคิดว่าผู้นำธุรกิจครอบครัวในอนาคต ควรเป็นสมาชิกครอบครัวหรือมืออาชีพ
• ท่านคิดว่าเราควรเตรียมความพร้อมทายาทของเราในเรื่องอะไรบ้าง
คำถามเกี่ยวกับข้อกำหนดด้านความเป็นเจ้าของ
• ท่านคิดว่าอะไรเป็นทรัพย์สินกองกลางของบ้านเรา
• ท่านคิดว่าเราควรจะบริหารจัดการทรัพย์สินเหล่านั้นอย่างไร
• ท่านคิดว่าหุ้นของบริษัทสามารถขายให้กับบุคลลภายนอกได้หรือไม่
คำถามเกี่ยวกับข้อกำหนดด้านกรรมการครอบครัว
• ท่านคิดว่ากรรมการครอบครัวควรมีบทบาทหน้าที่อะไรบ้าง
• ท่านคิดว่ากรรมการครอบครัวควรทำหน้าที่ ดูแลทั้งด้านครอบครัวและธุรกิจหรือไม่
• ท่านคิดว่ากรรมการครอบครัวควรยึดหลักอะไรในการตัดสินใจ
คำถามเหล่านี้ เป็นกรอบคร่าว ๆ ที่แต่ละครอบครัวสามารถนำไปประยุกต์ใช้ให้เหมาะกับบริบทของตัวเอง หากตั้งต้นตรงนี้ได้ ก็สามารถพัฒนาไปสู่มิติอื่น ๆ ต่อไป สำคัญคือ กระบวนการในการตอบคำถามเหล่านี้ ต้องเป็นข้อตกลงที่สมาชิกในครอบครัวยอมรับร่วมกัน ซึ่งบางครั้งก็ไม่ใช่เรื่องง่ายนัก ในบางครอบครัวซึ่งเป็นครอบครัวใหญ่ และมีความซับซ้อน อาจจำเป็นต้องใช้ผู้เชี่ยวชาญเข้ามาเป็นตัวช่วย แต่เชื่อมั่นว่า ธุรกิจครอบครัวใดที่มีธรรมนูญครอบครัวที่ชัดเจนแล้ว ธุรกิจนั้นจะมีทิศทางให้สามารถดำเนินธุรกิจได้อย่างมั่นคงและยั่งยืนต่อไป
อ้างอิงจาก การบรรยายในหัวข้อ “แนวทางการพัฒนาธรรมนูญครอบครัว เพื่อการเติบโตอย่างยั่งยืน”
โดย ดร.สิริรัฐ บุญรักษา ในการอบรมหลักสูตร Family Business Thailand รุ่นที่ 4
